मध्य प्रदेशातील इंदूर येथे असाध्य रोगाने ग्रस्त असलेल्या तीन वर्षांच्या मुलाचे संधरा नंतर निधन झाले. आध्यात्मिक शिक्षकांच्या आदेशानुसार संथारा केली गेली. ‘गोल्डन बुक ऑफ वर्ल्ड रेकॉर्ड्स’ मधील सर्वात लहान मुलगी म्हणून मुलाला नोंदवले गेले तेव्हा या घटनेची बातमी उघडकीस आली. जैन धर्मात, संधरा ही ऐच्छिक मृत्यूपर्यंत उपवास करण्याची प्रथा आहे. देशभरात या प्रकरणाबद्दल बरीच चर्चा आहे आणि लोक त्याबद्दल आपले मत देत आहेत. अशा परिस्थितीत, जैन धर्माची संपूर्ण बाब काय आहे आणि ही प्रथा काय आहे ते आपण कळू द्या.
आयटीची मुलगी व्हियाना जैन, पियुश आणि वर्षा जैन यांना व्यावसायिकांनी गेल्या डिसेंबरमध्ये पेशाने शोधले. शस्त्रक्रिया आणि उपचार अयशस्वी झाल्यानंतर कुटुंबाने अध्यात्माचा आश्रय घेतला. 21 मार्च रोजी, जैन भिक्षू राजेश मुनी महाराज यांच्या दर्शन दरम्यान, मुलीला तिच्या पालकांच्या संमतीने संधराला उपवास देण्यात आला. काही मिनिटांनंतर त्याचा मृत्यू झाला.
संधरा म्हणजे काय?
कर्नाटकमधील पुरातत्व व संग्रहालये विभागाचे प्रमुख अंद्राच्या मते, संथारा यांना सालखाना म्हणूनही ओळखले जाते. ही जैन जैन धार्मिक प्रथा आहे, ज्यामध्ये एखादी व्यक्ती स्वेच्छेने उपवासाद्वारे आपले जीवन संपविण्याचे निवडते. या प्रथेमध्ये हळूहळू अन्न आणि पाणी टाळणे समाविष्ट आहे आणि जैनने आत्म्याला शुद्ध करण्याचा आणि मुक्ती मिळविण्याचा एक मार्ग म्हणून स्वीकारला. तथापि, हा उपवास स्वतःच्या इच्छेनुसार घेतला जाऊ शकत नाही.
सुंदाराच्या संशोधनानुसार, जैन शास्त्रवचनांमध्ये स्पष्टपणे नमूद केले आहे की जेव्हा मृत्यू जवळ असेल किंवा वृद्धावस्थे, असाध्य रोग किंवा दुष्काळासारख्या अत्यंत परिस्थितीमुळे एखादी व्यक्ती धार्मिक कर्तव्ये पार पाडण्यास असमर्थ असेल तेव्हाच संथारा घ्यावा.
उदाहरणार्थ, जर एखाद्या दृष्टीक्षेपामुळे एखाद्याने अनवधानाने जीवांचे नुकसान केले आणि अहिंसेच्या तत्त्वाचे उल्लंघन केले तर तो संथारा निवडू शकेल.
संधराचे अनुसरण कसे केले जाते?
चौथ्या शतकाच्या आसपास समंतभद्र यांनी रत्नाकारंद श्रावकाचर हे जैन पुस्तक आहे. हे स्पष्टपणे स्पष्ट करते की संधराला कसे वेगवान आणि ते कसे पाहिले पाहिजे.
पुस्तकात असे म्हटले जाते की या उपवासामुळे आत्म्याला शरीरापासून मुक्त करण्यासाठी घ्यावे, परंतु केवळ नैसर्गिक आपत्ती, वृद्धावस्था किंवा उपचार करता येणार नाही अशा आजारासारख्या अत्यंत परिस्थितीत.
वेगवान घेणार्‍या कोणत्याही व्यक्तीने आपल्या भावनांवर नियंत्रण ठेवावे, आपली सर्व मालमत्ता सोडून दिली पाहिजे आणि प्रियजनांपासून मानसिकरित्या वेगळे केले पाहिजे. त्यांनी प्रत्येकाला क्षमा केली पाहिजे, दिलगीर आहोत आणि त्यांच्या चुकीच्या गोष्टींबद्दल दिलगिरी व्यक्त केली पाहिजे. मग, शांत मनाने त्यांनी प्रार्थनेवर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे आणि हळूहळू खाणे -पिणे आणि मृत्यूपर्यंत जलद थांबवावे.
संथारा कायदेशीर आहे का?
संधारा जैन धर्मातील एक स्वीकारलेली आणि आदरणीय प्रथा आहे. असे असूनही, त्याला भारतात कायदेशीर आव्हानांचा सामना करावा लागला आहे. २०१ 2015 मध्ये, राजस्थान उच्च न्यायालयाने असा निर्णय दिला की संधराला बेकायदेशीर मानले पाहिजे, भारतीय पेनल कोड (आयपीसी) च्या कलम 6०6 अंतर्गत आत्महत्येच्या समान मानले जावे. कोर्टाने असा युक्तिवाद केला की एखाद्याचे जीवन संपविण्याचा ऐच्छिक निर्णय हा स्वत: ची प्रकृतीचा एक प्रकार आहे आणि तो धार्मिक प्रथा म्हणून न्याय्य ठरू शकत नाही.
तथापि, जैन समुदायाने या निर्णयाला विरोध केला. एका महिन्यानंतर, सर्वोच्च न्यायालयाने हा आदेश कायम ठेवला आणि संधराला धार्मिक स्वातंत्र्य संरक्षणाखाली पुढे जाण्याची परवानगी दिली.
